Farideh Shirjian فریده شیرژیان

جلوه های شهر در ادبیات

برای مخاطب نوجوان

 

یکی از ایده های جذاب و پرکشش،پیدا کردن المانها،نمادها و مشخصه هایی از شهر در ادبیات است که جدا از ویژگی های منحصر به فرد خود،دارای خاطره،تاریخ و بار معنایی قوی اجتماعی است به گونه ای که پرداختن به آن ها در کارگاه های آموزشی با مخاطب جوان مباحث مهم و حساس دیگری را پیش می کشد و شما به عنوان مربی همزمان از تاریخ،جغرافیا،سیاست و فرهنگ بحث می کنید ضمن آن که انتخاب آثار محدود به یک سرزمین نبوده و آن را در گستره ی جغرافیایی دیگر کشورها جست و جو کرده اید مثل دیوار برلین،مسجد جامع پاریس یا خانه ی آنه فرانک در آمستردام.

 خانه 

آنه فرانک -

 آنه فرانک،دختر 16 ساله ی یهودی آلمانی است که پس از مرگش به واسطه ی چاپ دفترچه خاطراتش شهرت یافت.

آنه و خانواده اش بعد از به قدرت رسیدن آلمان نازی به هلند گریختند.وقتی این کشور اشغال شد و آزار و خشونت علیه یهودیان افزون،در سال 1942 م آنه،خانواده و چهار یهودی دیگر،مجبور شدند دراتاقهای مخفی یک ساختمانی اداری در آمستردام(محل تجارت پدر) پنهان شوند.وقتی وزیرآموزش دولت هلند از طریق رادیو درخواست کرد که خاطرات و اسناد جنگ حفظ شود آنه که آرزو داشت نویسنده و روزنامه نگاری مشهور شود شروع به بازنویسی دفترچه خاطراتش کرد(215 ورق کاغذ). 

 "نوشتن اجازه می دهد از شر همه چیز خلاص شوم،غم ناپدید شود و شجاعت زنده."

دفترچه خاطرات آنه -

 پس از دوسال، یعنی سال 1944 م ،مخفیگاه شان  لو رفت و همگی دستگیر شدند.پدر و مادر در اردوگاه آشویتس محبوس و آنه و خواهرش به اردوگاه کار اجباری تبعید شدند که به دلیل بیماری تیفوس در سال 1945 م هر دو جان خود را از دست دادند. نکته طلایی اینجاست که در طول مدت این زندگی مخفیانه،شش نفر به این گروه پنهان شده کمک می کردند که دو تن از آنها  هم همراه با  خانواده آنه  دستگیرشدند اما یکی از آنها خانم میپ گیس است که پس از دستگیری آنه، دفترچه خاطرات او را تا پایان جنگ حفظ کرد و سپس توسط تنها بازمانده خانواده یعنی پدر آنه با نام دفترچه خاطرات دختر جوان  در سال 1947 م به چاپ رسید که بعدها به هفتاد زبان ترجمه  و از آن برای تئاتر و سینما اقتباس شد.پدر آنه امیدوار بود خوانندگان این دفترچه خاطرات از خطرات تبعیض،نفرت و نژاد پرستی آگاه شوند."ما دیگر نمی توانیم آن چه روی داده است را تغییر دهیم.تنها چیزی که می توانیم انجام دهیم این است که از گذشته یاد بگیریم و بفهمیم تبعیض و آزار و اذیت مردم بیگناه چه معنایی دارد."(اتو فرانک،پدر آنه،سال 1970م)

جلد کتاب"آنه فرانک:دفترچه خاطرات دختر جوان" -

پدرآنه،ساعاتی قبل از افتتاح رسمی خانه موزه ی آنه فرانک -

 خانه ای که خانواده فرانک در آن پناه گرفته بودند در سال 1960 م به موزه تبدیل شد.حضور در خانه موزه آنه فرانک و یا خواندن کتاب "خانه ی آنه فرانک،موزه ای با یک داستان"چاپ 2000 م،برای بازدید کننده و خواننده این امکان را فراهم می سازد که وارد جهان رویاها و کابوسهای دختری شوند که تجربه هایش هم شخصی است و هم تاریخی.   

جلد کتاب "خانه آنه فرانک،موزه ای با یک داستان" -

خانه موزه آنه فرانک -

مخفی گاه -

 شخصیت آنه و این خانه ،دفترچه خاطرات او،دوره ی تاریخی که زیسته و فراز و فرودهایی که در طول زندگی کوتاه اش گذرانده مجال کمتری داده تا بر شخصیت زنی تمرکز کنیم که به آنه و خانواده اش  برای سالها پناه داده و دست نوشته های او را از چنگال نازی ها نجات داده است.کسی که وقتی بشر به شجاعت نیاز داشته برای دیگران خطر را پذیرفته و با حضور و وجود اوست که آنه گمنام نمانده و برای جهانیان آشناست. 

میپ گیس -

جلد کتاب "میپ و مشهورترین دفترچه خاطرات" چاپ 2019 م -

 

دیوار

دیوار برلین سرانجام در سال 1989 م فرو ریخت.

تظاهرات مردم برلین غربی در مقابل دیوار برلین - عکس از Gilles Peress

دیوار برلین - عکس از Raymond Depardon

عکس از Mark Power -

در سال 1961 م،دیواری بتنی بالا رفت و شهر برلین را به مدت 28 سال به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرد.داستان دیوار برلین آیینه ای است برای سیاست های پس از جنگ جهانی دوم و دوران جنگ سرد:رویارویی خصمانه و همیشگی ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی.دیوار به این معنی بود که هیچ کس از برلین شرقی کمونیستی نمی توانست به برلین غربی سفر کند.البته این،مانع از تلاش هزاران نفر برای شکستن دیوار نشد.بیش از صد نفر از آنها در این تلاش جان باختند.

"دیوار برلین چه بود؟"کتابی است چاپ 2019 م که برای خوانندگان هشت تا دوازده سال از این دیوار می گوید.

جلد کتاب -

کتاب پرواز برای آزادی چاپ 2020 م یک داستان واقعی الهام بخش از سفر شجاعانه خانواده ای برای آزادی است.پیتر در بخش شرقی برلین بدنیا آمد،سمتی که آزاد نبود.به جای کارتون،برنامه های خبری تماشا می کرد و به جای شلوار جین آبی،لباسهای خش دار می پوشید.خانواده او صف های طولانی و منع آمد و شد را تحمل می کردند اما پیتر می دانست که همیشه اینگونه نخواهد بود.پیتر و خانواده اش رازی دارند.اواخر شب در اتاق زیرشیروانی شان آن ها در حال آماده سازی یک نقشه و بالون هستند.این داستان واقعی کودکی است که با خانواده خود زندگی شان را به امید آزادی در فراری جسورانه از آلمان شرقی از طریق یک بالون هوای گرم دست ساز در سال 1979 م به خطر می اندازند. 

جلد کتاب پرواز برای آزادی -

  دیوار

دیوار یادبود کهنه سربازان جنگ ویتنام در امریکا:این دیوار به افتخار سربازان،جان باختگان،جانبازان و مفقودین امریکایی در جنگ ویتنام در سال 1982 م ساخته شده است. 

دیوار یادبود -

در شهر واشنگتن،در وسط پارکی به نام باغ قانون اساسی دو دیوار از سنگ گرانیت سیاه به شکل حرف V  انگلیسی یا دال فارسی در کنار یکدیگر ساخته شده که روی آن ها نام بیش از 58 هزار سرباز آمریکایی که در جنگ ویتنام کشته شده اند حک شده است.نکته قابل توجه براقی و صیقلی بودن دیوار است که چون آیینه تصاویر بازدیدکنندگان بر آن انعکاس می یابد.

دیوار یادبود -

 در کنار این دیوار مجسمه سه سرباز و نیز یادبود زنان قرار دارد که سه زن یونیفورم پوش را با یک سرباز مجروح نشان می دهد و یادآور نقش مهم حمایتی و مراقبتی است که زنان در جنگ ایفا کردند. در کنار این آثار انواع اشیا را می توان دید که بازدید کنندگان به یادگار گذاشته اند از دسته گل و گلدان و نقاشی هایی که کودکان کشیده اند تا نامه و عکس و پرچم های کوچک امریکا،این گونه گفت و گویی سازنده میان بازدیدکنندگان و آثار شکل گرفته است.  

مجسمه سه سرباز -

مجسمه سه زن و سرباز مجروح -

تعامل بازدیدکنندگان با مجسمه ها -

 در کتاب دیوار چاپ 1992 م،پدر و پسری برای جست و جوی نام پدربزرگ به بازدید این دیوار یادبود می آیند.

جلد کتاب دیوار -

 پدر می گوید که افتخار می کند نام پدر بر این دیوار است اما پسر می گوید ترجیح می دهد پدربزرگ آنجا با آنها باشد.در هنگام جست و جو نام پدر بزرگ توسط پدر،پسر با دیگر بازدیدکنندگان روبرو می شود.

مردی روی ویلچر به نام ها خیره می شود، او پا ندارد، من نگاه می کنم و او مرا می بیند که نگاه می کنم و لبخند می زند. سلام پسر ... سلام ... کلاه اش سبز نرم است و مدال هایی روی آن است. پاهای شلوارش به عقب تا شده و پیراهن اش پیراهن سرباز است. نویسنده در همین حد این دیدار را توصیف می کند اما تصویر کشیده شده از چهره ی مرد جانباز توسط تصویرگر برای خواننده،تداعی گر مردی است ویتنامی.بنابر این تصویرگر با زیرکی امکانی را برای نقد جنگ صورت گرفته میان سالهای 1955 تا 1975 م و اهداف و نتایج آن پیش می کشد و متن را از تک صدایی بودن بیرون می آورد.

تصویری از کتاب -

 

 مسجد

مسجد جامع پاریس

مسجد جامع پاریس -

کتاب مسجد جامع پاریس:داستانی از چگونه مسلمانان یهودیان را در طول هولوکاست نجات دادند،چاپ 2010 م 

کتاب "مسجد جامع پاریس" -

از سال 1940 تا 1944 م،درطول اشغال پاریس توسط نازی ها،هیچ یهودی از دستگیری و تبعید به اردوگاه کار اجباری درامان نبود. جوانان پاریسی حاضر بودند برای کمک به آنها جان خود را به خطر بیندازند.در آن دوران مخاطره آمیز،بسیاری از یهودیان پناهگاهی را در مکانی دور از انتظار یافتند:مجموعه ی مسجد جامع پاریس،نه تنها مکانی برای عبادت بلکه مرکز اجتماعی با باغ ها،آپارتمانها،درمانگاه،کتابخانه و حتی رستوران.این مجتمع یک مخفیگاه موقت ایده آل برای اسیران جنگی فراری و یهودیان از همه سنین از جمله کودکان بود.این کتاب امید بخش و تحقیق شده با تصویرسازی های زیبا،کودکان و نوجوانان را با بخش ناشناخته ای از تاریخ آشنا می کند و نیز معرف مردمی است که با شجاعت،ایمان و فداکاری شان به عدالت جان بسیاری را نجات دادند.

پاریس سال 1940 م -

تصویری از کتاب -

 وقتی فرانسه مردان جوان بسیاری را در جنگ جهانی اول از دست داد، کارگرانی از الجزایر جایگزین آن ها در کارخانه ها و کارگاه های ساختمانی شدند و در حقیقت متروی پاریس را ساختند و در جنگ جهانی دوم این کارگران مسلمان بخشی از بافت فرانسه شدند.تابستان 1942 م تهدید یهودیان در فرانسه تشدید شد به گونه ای که در ماه جولای حدود سیزده هزار یهودی دستگیر شدند.در زیرزمین مسجد،راه پله تنگی بود که به تونل های پر پیچ و خمی منتهی می شد و از این طریق آنها قادر بودند یهودیان را پنهان کنند.در واقع زیر شهر پاریس تونل ها،راه های پر پیچ و خم و دخمه هایی وجود داشت.

همچنین دکمه ی اضطراری ویژه ای تعبیه شده بود که زنگ خطری را به صدا در می آورد وقتی پلیس پا به مسجد می گذاشت  و وضعیت قرمز می شد.

 میدان 

میدان تحریر 

تظاهرکنندگان در میدان تحریر قاهره در 8 فوریه 2011 -

کتاب راه تحریر:تصاویرخط مقدم توسط شش عکاس جوان مصری

اگرچه این متن در تلاش است جلوه های ویژه ی شهری را در ادبیات،ویژه ادبیات داستانی،پی بگیرد اما از آن جا که عکسها هم داستان می گویند(Photo Story) و نیز به دلیل مبدل شدن میدانی به نماد یک انقلاب و نیافتن کتاب داستانی در باره ی آن،این کتاب در این متن مشتاقانه جای گرفت.

با شروع انقلاب و قدرت گرفتن آن،شش عکاس مصری تصمیم گرفتند رویدادهای بخش های مختلف شهر قاهره و همگرایی راهپیمایی ها در جایی که نقطه کانونی انقلاب شد یعنی میدان تحریر را ثبت و مستند کنند.آنها رویدادهای بی مانند و آغازین را در اطراف شهر و میدان عکاسی کردند:از نبرد اولیه معترضان علیه نیروهای امنیتی به شدت مسلح و اشغال مسالمت آمیز میدان تحریر تا جشن های پیروزی،مجموعه ای منظم از ثبت تصاویر خیره کننده روزهای انقلاب از گاز اشک آور تا اشکهای شوق.به تصویرکشیدن داستانی از اراده و شجاعت که الهام بخش جهان است.

این کتاب چاپ سال 2011 م است.این که این انقلاب در بازه زمانی بسیار کوتاهی چگونه مصادره شد و سران انقلاب چه سرنوشتی یافتند خود بخش جذاب و شنیدنی دیگری از درس تاریخ برای مخاطبان جوان است.

به دلیل عدم دسترسی به عکسهای این کتاب،لینک تصاویری از بهار عربی قاهره 2011 م در سایت الجزیره می تواند به خوبی حال و هوای آن دوران میدان تحریر را به مخاطبان جوان نشان دهد.

https://www.aljazeera.com/gallery/2016/1/25/egypt-revolution-18-days-of-people-power